4.3. Baten en lasten en toelichting

De begroting is een vervolg op de kadernota. Het verschil tussen kadernota en begroting is dit jaar groot. Dit is een landelijk beeld, met een meevaller in het gemeentefonds als grootste oorzaak. Naast het effect uit de meicirculaire nemen we in deze begroting ook de reguliere technische actualisaties mee, gevolgd door de inzet van de beschikbare middelen. Zoals beschreven in de bestuurlijke hoofdlijn van deze begroting investeren we extra aan de hand van de genoemde prioriteiten in de kadernota, het oplossen van knelpunten, het verlagen van risico’s en het sparen voor de strategische investeringen. De keuzes in de kadernota komen samen met de aanvullende keuzes in de begroting in onderstaande tabel terug. In deze paragraaf lichten we vervolgens de aanvullende keuzes ten opzichte van de kadernota toe. In totaal worden de middelen als volgt over de programma’s verdeeld:

Uitgangspositie
Na de kadernota is de meicirculaire gemeentefonds verschenen en hebben we reguliere technische actualisaties doorgevoerd. Via egalisatie verdelen we de beschikbare middelen vervolgens (budgettair neutraal) beter over de jaren. Dat leidt tot het volgende beeld:

Gemeentefonds
De grote ontwikkeling in de financiële ruimte a.g.v. het gemeentefonds is nader toegelicht in de raadsinformatiebrief over de meicirculaire. Voor indexatie wordt (conform de kadernota) 2,7% gehanteerd, dit geven we in basis door aan de lastenkant. Het Rijk kondigde in de Voorjaarsnota al de demping van het ravijnjaar en de extra middelen Jeugd aan. Extra ruimte ontstaat ook door de structurele bijstelling van het accres 2025 en de actualisering van de verdeelmaatstaven. In het licht van de meevallende meicirculaire van het Rijk en de Begrotingscirculaire van de provincie verwerken we in deze begroting geen nieuwe stappen in de herijking van het gemeentefonds vanaf 2027. Daarmee corrigeren we de geraamde groei uit de kadernota. Deze groei is wel noodzakelijk om de strategische investeringen de komende jaren te kunnen realiseren (zie ook paragraaf Investeringen).

Technische actualisaties
De financiële ruimte neemt ook toe door reguliere technische actualisaties m.b.t. tot de investeringsplanning, de kostenverdeelsleutels, de projecturensystematiek en de structurele gevolgen van recente begrotingswijzigingen. Op de kapitaallasten ontstaat een voordeel, omdat de jaarschijven van de investeringsplanning zijn herijkt; specifiek zijn grote investeringsvolumes beoordeeld op de juiste verdeling over de jaren. De verschuivingen ontstaan met name bij projecten openbare ruimte, sport en mobiliteit. Daarnaast laten ook de geactualiseerde personeelskosten een voordeel zien. Tenslotte nemen we een structurele meeropbrengst OZB uit 2025 mee (dit heeft geen effect op tarieven).
Met de ontwikkeling van BIC Noord voorzien we ook extra areaalgroei OZB (en ook dit heeft geen effect op de tarieven). Hiervan ramen we 1 mln vanaf 2029 om de kapitaallasten die voortkomen uit de ontwikkeling van BIC Noord te kunnen dekken (zie onderstaand bij intensiveringen Ondernemende stad).

Intensiveringen
Onderstaande tabel laat de verdeling van de middelen over de jaren en de programma’s zien. In de kadernota is opgenomen dat we bij aanvullende middelen van het Rijk op voorhand een prioritering toekennen aan onze opgave in het kader van mobiliteit, onderhoudsniveau van het groen, de brede opgave in het sociaal domein en voorzieningen (waaronder cultuur). Daarnaast nemen we de bij de kadernota gedane toezeggingen en aangenomen moties van de raad mee. Tenslotte is er in het verlengde van de kadernota aandacht voor het verlagen van risico’s (waaronder serieel incidenteel gedekte fte’s) en de strategische investeringen. Ten aanzien van voorzieningen sparen we daarbij in lijn met het in uw raad behandelde conceptprogramma Stedelijke en maatschappelijke voorzieningen.

Klimaat en weer

• Voor de structurele klimaatopgave sparen we oplopend naar 1,3 mln structureel extra op de stelpost strategische kapitaallasten. In juni 2025 is het Klimaatplan 2026-2030 vastgesteld door uw raad, waarmee er een route is uitgezet naar het behalen van de klimaatdoelstelling van 55% CO ₂ -reductie in 2030. Onderdeel van het plan is dat er flinke stappen richting een aardgasvrije verwarming van de gebouwde omgeving worden gezet. Daartoe is het afgelopen jaar ook Eindhoven Energie BV opgericht, een volledig publiek energiebedrijf die als doel heeft om aan te sturen op een duurzame, betaalbare, inclusieve en eerlijke energietransitie in Eindhoven. In dit Klimaatplan is inzichtelijk gemaakt dat de ambities groter zijn dan de beschikbare middelen en dat er vanaf 2028 al een tekort ontstaat. Aanvullende kosten betreffen o.a. het ontwikkelportfolio van Eindhoven Energie, de uitfasering van biomassa en aanleg waterstofcorridor. Daarom wordt in deze begroting additioneel extra gespaard voor deze opgave. Wij stellen voor om deze middelen thematisch met een bandbreedte te labelen voor investerings- en voorbereidingskosten voor de benodigde infrastructuur voor een toekomstbestendig energiesysteem. Per project worden de komende jaren projectvoorstellen uitgewerkt en ter besluitvorming voorgelegd. Voorafgaand aan de realisatie van projecten vallen niet bestede kapitaallasten vrij uit de stelpost en worden toegevoegd aan de reserve strategische investeringen. Hiermee kunnen vervolgens voorbereidingskosten voor deze opgave worden gedekt. Met het sparen van deze middelen zetten we een eerste stap, in de wetenschap dat er voor deze opgave nog vele nodig zullen zijn. We verwachten van onze partners daarom eenzelfde stap naar voren.
• Bij beheer en onderhoud groen kiezen we voor het ‘plus’ scenario (structureel - oplopend naar 0,8 mln - extra ten opzichte van de kadernota). Naast het voorkomen van achterstanden borgen we de vervanging en slim onderhoud van het groen, net als het functieversterkend onderhoud en reguliere areaalgroei van groen. Daarnaast vinden controles aan monumentale particuliere bomen en het versnellen van de herplant van bomen plaats. In dit scenario werken we aan klimaatadaptatie en biodiversiteit en versterken we de eigenheid van stad, wijken en buurten in het stedelijk gebied en de groene landschappen in het buitengebied.
• Voor groenarme wijken stellen we 1 mln incidenteel en 0,16 mln structureel beschikbaar. Via het Pleintjesplan kunnen we in samenwerking met omwonenden meer bestaande pleintjes en speelplaatsen in de stad vergroenen.
• Voor dierenwelzijn reserveren we 0,5 mln incidenteel waardoor extra inzet mogelijk is op diverse thema’s van het dierenwelzijnsbeleid die bij de herijking in 2026 ingevuld kunnen worden.

Ondernemende stad

• Voor BIC Noord is een aantal maatregelen nodig om de bereikbaarheid van de campus en de regio te waarborgen. Deze maatregelen zijn met name de verbreding A58 (uit de Brainportdeal 2022) en het Beethoven-project verbreding A2/N2/Brainportlijn/Noordwest. Daarnaast zijn er aanvullende investeringsmaatregelen noodzakelijk voor de wegen rondom het gebied BIC-Noord (Spottersweg, Dirk Noordhoflaan en Anthony Fokkerweg). Deze kunnen voor een deel worden gedekt uit de grondexploitatie. Sommige kosten kunnen hier niet aan toe berekend worden; hier moet voor worden gespaard. Wij verwachten vooralsnog dat een aanvullende investering van circa 30 tot 45 mln nodig is. Dit leidt tot een kapitaalslast die we gefaseerd opbouwen tot 1 mln structureel - in de stelpost strategische investeringen.
• Voor de uitbreiding van miva-toiletten trekken we 1,5 mln incidenteel uit voor het maken van een nulmeting en de realisatie van indicatief 250 aanpassingen.
• Voor het aantrekkelijker maken van onze wijkwinkelcentra stellen we 0,2 mln structureel beschikbaar. Voor de wijkcentra Nederlandplein, Vaartbroek, Haagdijk en Trudoplein is globaal in beeld gebracht welke investering vanuit ruimtelijke kwaliteit wenselijk is. Het bepalen van de feitelijke investeringen vraagt komend jaar maatwerk.
• De leges voor de weekmarkten zijn niet kostendekkend. Dit lopen we via een gefaseerde verhoging in (tekort in deze periode aflopend van 0,3 mln naar 0,1 mln).

Onderwijs

• Met de inzet van 2,4 mln incidenteel borgen we dat de scholen met rijke schooldagactiviteiten deze activiteiten ook voor de schooljaren 26/27 en 27/28 kunnen voortzetten.

Sociale stad

• Het financieel plaatje uit de bestuursopdracht sociaal domein is opnieuw geactualiseerd. Vanuit de meicirculaire zijn extra middelen beschikbaar gekomen: Jeugd (14 mln in 2026/2027 en 7 mln in 2028/2029), loon en prijsontwikkeling Beschermd Wonen (1,2 mln structureel) en de middelen voor het uitstellen van het abonnementstarief van de WMO (3,7 mln incidenteel, waarmee de 1,5 mln van de kadernota komt te vervallen). Deze bedragen zijn een-op-een verwerkt in de beschikbare middelen. Echter, de inzet op Jeugd stijgt nog steeds waardoor aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn. Daarom nemen we nu een bedrag         - oplopend van 2 naar 2,3 mln structureel - extra mee om dit risico te dempen.
• We willen de komende jaren blijvend aandacht geven aan de mentale gezondheid van jongeren. In aanvulling op landelijke middelen (zoals via GALA, SPUK en een mogelijke toekomstige Wet Suïcidepreventie) reserveren we hiervoor vanaf 2028 een bedrag van 0,4 mln structureel. Dit biedt bestuurlijke ruimte om samen met partners te investeren in effectieve interventies, zoals bijvoorbeeld het STORM-programma. Tegelijkertijd onderkennen we dat verdere onderbouwing en effectevaluatie nodig zijn voordat sprake is van een definitieve structurele opname in ons beleid. De komende periode werken we dit samen met het veld verder uit.
• Jong040 is een groep jongerenambassadeurs die wensen en behoeften van jongeren vertaalt naar de politiek en andere organisaties. Voortzetting kost 0,1 mln structureel.
• Met een bedrag van 0,5 mln incidenteel geven we in 2026 en 2027 invulling aan de pilot gratis lidmaatschap bibliotheek Eindhoven. Hierbij gaan we uit van een verdubbeling van het huidige aantal volwassen leden.
• Voor het versterken van sociale cohesie (‘Verbind oude en nieuwe Eindhovenaren’) stellen we 0,5 mln incidenteel beschikbaar voor 2026 en 2027. We zetten daarmee de aanpak Samenleven in Verscheidenheid voort in de buurten Eckart, Vaartbroek en Woensel Noord (Dommelbeemd). 

Woningbouw en fijne wijken

• De opgave op gebied van wonen is groot en vergt inzet vanuit de gemeente voor zowel structurele investeringen als incidentele bijdragen aan investeringen door anderen. De aanpak via Eindhoven Bouwt Door is geëvalueerd, waaruit blijkt dat de aanpak effectief is. Om de woningbouwversnelling voort te kunnen zetten stellen voor de jaren 2026 en 2027 8 mln per jaar beschikbaar, bestaande uit 7,5 mln voor Eindhoven Bouwt Door en 0,5 mln voor het ontwikkelen van volkshuisvestingsprogramma.
• Voor de opgave op het gebied van wonen stellen we voor de uitvoeringscapaciteit voor 4 jaar ook 2,4 mln incidenteel beschikbaar in de vorm van tijdelijke formatie wonen.
• Voor woonwagenlocaties investeren we 1,3 mln incidenteel op het gebied van brandveiligheid en 2,2 mln incidenteel voor de volgende 3 nieuwe kansrijke locaties.  
• Voor Buurtontmoeting en Bibliotopen komt er 0,65 mln structureel beschikbaar, waarvan 0,25 mln voor Buurtontmoeting en 0,4 mln voor Bibliotoop 7. Op dit moment worden voor de Bibliotopen zowel de locaties (voor 6 en 7) als de verbouwingswensen verder uitgewerkt. Met een tijdelijke projectleider jagen we dit aan.

Bereikbaarheid

• Op 28 maart 2024 is het convenant Beethoven ondertekend. De totale omvang van het pakket voor wonen en mobiliteit is 1,483 mld inclusief btw. Dit investeringspakket wordt gefinancierd door het Rijk, de provincie, de MRE-gemeenten en private partijen. Omdat Eindhoven ook bijdraagt aan het MRE-aandeel in dit pakket, is in de Begroting 2025 (als eerste inschatting voor onze cofinanciering) een bedrag van 5 mln per jaar (inclusief indexering) opgenomen als structurele stelpost kapitaallasten. 
  Dit gaat om onze Eindhovense bijdrage aan grote, complexe projecten zoals het ondergronds brengen van het busstation, de HOV4 lijn, de Brainportlijn, de verbreding van de A2/N2, de ontsluiting van BIC Noord op het wegen- en fietsnet, regionale fietspaden, de aanleg van Brainporthubs, de benodigde infrastructurele ingrepen om de OV bus op de vluchtstrook te kunnen laten rijden. Een aantal projecten is nog in de verkennende- of ontwerpfase, waarbij de (financiële) onzekerheid nog relatief hoog is.
  Dit speelt bijvoorbeeld bij de Multimodale Knoop (MMK), voornamelijk veroorzaakt door indexeringsverschillen. We hebben ook de raming van de andere projecten geactualiseerd. Hier komen gedurende de looptijd plussen en minnen in voor omdat we steeds actueler kunnen raken. Bij deze begroting gaan we er vooralsnog van uit circa 30 mln aanvullend investeringsbudget nodig te hebben. Daarvoor sparen we aanvullend 1 mln structureel die we gefaseerd opbouwen. We zorgen periodiek voor een actualisatie van ramingen, zodat we tijdig grip houden op de inzet van deze stelpost.
• In de afgelopen maanden heeft de gemeenteraad het programma Mobiliteit-in-balans vastgesteld.  Dit gaat om een groot investeringspakket binnen en op de Ring van Eindhoven. Mobiliteit-in-balans bestaat uit een verkeerscirculatieplan voor de binnenstad, de aanleg van nieuwe pleinen in het centrum en de aanleg van enkele ongelijkvloerse kruisingen op de Ring. Om tegelijk ook fors te investeren in fietsvoorzieningen binnen Eindhoven en het herinrichten van woonstraten volgens de principes van 30 km per uur, is bij de Kadernota 6 mln aan structurele dekkingsmiddelen opgenomen. Bij de Kadernota is vermeld dat er nog extra financiële ruimte nodig is voor deze en andere mobiliteitsinvesteringen en het college stelt daarom bij deze Begroting voor 0,7 mln structureel extra op te nemen. Daarnaast is 0,4 ton structureel opgenomen voor het vaste onderhoud aan parkeergarages.
• Ondanks de ruime toename van de jaarlijkse dekkingsmiddelen voor investeringen in mobiliteit bij de Kadernota en begroting 2026, zijn nog niet alle voorgenomen investeringen financieel gedekt. In de komende tijd gaan en blijven we dan ook actief op zoek naar bijdragen van het Rijk, provincie en derden. Het college sluit niet uit dat bij de verdere uitwerking van de investeringsprojecten in de komende jaren bij de Kadernota een deel van de ruimte van de groei van het gemeentefonds a.g.v. de herijking nodig zal zijn voor het programma bereikbaarheid.

Veilige wijken

• We investeren - oplopend naar 1 mln - structureel in handhaving. Dit betreft enerzijds uitrusting, opleidingen en ondersteuning voor een bedrag van 0,3 mln structureel. Anderzijds investeren we - oplopend van 0,4 naar 0,7 mln - structureel in de bezetting en uitbreiding van BOA’s.  

Levendige stad

• Als onderdeel van het Beethoven convenant hebben we met onze partners in Rijk en Regio afgesproken om te verkennen wat de noodzakelijke investeringen zijn om onze sociaal-maatschappelijke voorzieningen op peil te houden. Na een doorwrochte analyse op het niveau van de MRE en de gemeente Eindhoven heeft uw raad haar wensen en bedenkingen vastgesteld over het lokale programma Stedelijke en Maatschappelijke voorzieningen. In deze begroting wordt bovenop de 1,7 mln structureel uit de kadernota, additioneel 2,7 mln structureel extra gespaard voor deze opgave (totaal 4,4 mln). Wij stellen voor deze middelen thematisch te labelen voor de korte en middellange termijn prioriteiten uit het programma. Hiermee geven we richting aan onze externe partners voor cofinanciering en aan onze eigen organisatie over haalbaarheid/ capaciteitsplanning. Per thema worden de komende jaren projectvoorstellen uitgewerkt en ter besluitvorming voorgelegd, waarbij vanzelfsprekend de rol en (financiële) bijdrage van de gemeente met elkaar in evenwicht moeten zijn. Deze structurele middelen worden gespaard in de stelpost strategische kapitaallasten. Voorafgaand aan de realisatie van projecten vallen niet bestede kapitaallasten vrij uit de stelpost en worden toegevoegd aan de reserve strategische investeringen. Hiermee kunnen vervolgens voorbereidingskosten voor deze en andere belangrijke opgaves worden gedekt. Met het sparen van deze middelen zetten we een eerste stap, in de wetenschap dat er voor deze opgave nog vele nodig zullen zijn. We verwachten van onze partners daarom eenzelfde stap naar voren. We verdelen de middelen evenredig over de thema’s zorg, sport, openbare ruimte en cultuur. De komende jaren bekijken we in balans hoe we verder kunnen sparen.

• Het Hornemann Huis heeft de potentie om uit te groeien tot een eigentijdse, educatieve voorziening die regionaal van betekenis is op thema’s als oorlog, antisemitisme, ethiek, uitsluiting, menselijke waardigheid. Kosten voor onderzoek bedragen incidenteel 0,75 mln. Bij positieve ontvangst van een ontwikkelprogramma is de verwachting dat hier structureel aanvullende middelen voor nodig zullen zijn.
• We willen het designecosysteem versterken en het aantal ateliers/broedplaatsen in de stad laten toenemen. Voor de permanente inzet van twee atelierpanden (Ruysdaelbaan en Heezerweg, totaal 4.300 m2), zijn structureel middelen nodig voor de beheerlasten (0,1 mln structureel, waarbij het tijdelijke bedrag vrijvalt). Voor culturele activiteiten met een landelijke uitstraling nemen we 0,4 mln incidenteel op.
• We doen een aanvullende dotatie aan het herstelfonds cultuur van 0,4 mln incidenteel, voor een mogelijke bijdrage aan De Effenaar.

Organisatie

• In de afgelopen jaren zijn de energieprijzen fors gestegen, mede als gevolg van de oorlog in de Oekraïne. Tot en met 2025 was daar incidenteel extra geld voor vrijgemaakt in afwachting van een scherper structureel beeld. De energieprijzen zijn onder andere door stijging van de componenten netwerkkosten en energiebelasting op hetzelfde hogere niveau gebleven en dit kan niet worden gedekt vanuit de reguliere indexatie. In de kadernota was hiervoor - in afwachting van nader onderzoek - 4,3 mln incidenteel beschikbaar gesteld. Dit nader onderzoek heeft uitgewezen dat de stijging zeker voor 2,5 mln structureel is. Daarnaast is 2 x 1,2 mln en 2 x 0,2 mln incidenteel nodig t/m 2029. Het bedrag van de kadernota is daarom in de uitgangspositie (beschikbare middelen) bijgesteld.
• In de kadernota hebben we voor 2 mln aan serieel incidenteel gedekte fte’s structureel gemaakt. Daarmee resteerde er nog een opgave van 6 mln om de problematiek van incidenteel gedekte structurele formatie op te lossen. In deze begroting zetten we in 2029 opnieuw een stap van 2 mln structureel (waarbij de incidentele dekking van 2 mln vrijvalt), waardoor we dit risico in onze begroting verkleinen.
• Bij Brainport voor Elkaar is nog incidenteel 0,6 mln beschikbaar, We zetten daarvan 0,1 mln in voor sociaal werkgeverschap (projectleider, bedrijfsvrijwilligers en financieel fit) en 0,3 mln voor Huis van de Wijk (buurtontmoetingen). Het restant van 0,2 mln valt vrij.

• In het uitvoeringsplan Diversiteit en Inclusie is opgenomen dat we mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt kansen bieden op een baan binnen onze organisatie. Ook op basis van wetgeving is hier een grotere inzet noodzakelijk. Kosten 0,3 mln structureel.

• Het Europese programma Digital Decade brengt ingrijpende extra verplichtingen met zich mee op het gebied van cybersecurity (NIS2), digitale infrastructuur en digitale publieke dienstverlening. Dit leidt de komende jaren tot een structureel hogere opgave voor de organisatie in termen van compliance, digitale weerbaarheid, en investering in systemen en menskracht. Die uitwerking wordt in de komende tijd nader verfijnd. We maken daar vooralsnog 4 mln incidenteel voor vrij.

• Er is in 2024 een auditor inkomende geldstromen voor 2 jaar aangesteld in de verwachting dat het aantal specifieke uitkeringen van het Rijk zou worden verminderd. Dit is nog niet het geval. Daarom verlengen we dit met 1 jaar (0,1 mln incidenteel).

Overige mutaties in de programma’s
Onderstaand staan de overige mutaties op de programma’s die niet leiden tot een inhoudelijke intensivering:

• Om de reserve O&O op peil te houden is een incidentele aanvulling van 0,4 mln nodig.
• Voor enkele onderwerpen waar we in deze begroting extra geld voor uitrekken zijn in de reserve SMMM nog bedragen gereserveerd; deze bedragen vallen nu vrij.
• We verhogen het budget voor representatie met 30k.
• De huidige werkwijze ten aanzien van onderhoudsvoorzieningen vastgoed (via reserves) wordt door de BBV alleen tijdelijk toegestaan tot de onderhoudsplanningen goed zijn geactualiseerd. Aan de actualisatie is lang gewerkt. Op basis van de actuele onderhoudsplannen kunnen we terug naar de systematiek waarbij we werken met onderhoudsvoorzieningen. De dotatie aan de voorziening wordt bepaald op basis van de actuele plannen. De forse prijsstijgingen (niet gedekt door de reguliere index) zorgen er voor dat de storting in de onderhoudsvoorzieningen in totaliteit 1,2 mln structureel hoger is dan de reeds beschikbare middelen.
• Conform het raadsvoorstel nieuwbouw Tongelreep (januari 2023) nemen we autonome ontwikkelingen op de exploitatiekosten mee in de P&C cyclus. Het gaat om ontwikkelingen die ten tijde van de besluitvorming nieuwbouw nog niet bekend waren. We begroten daarom 0,75 mln structureel voor onder meer de aangepaste gemeentebrede overhead systematiek en kostenstijgingen boven reguliere inflatie.

• De 11 Eindhovense sportparken hebben een eigen ondergrondse infrastructuur (gas, water, data en elektra) in eigendom van de gemeente. Dit eigendom willen we fasegewijs overdragen naar de netbeheerders, omdat zij het netwerkbeheer beter kunnen uitvoeren. Het ontvlechten en afkoppelen van de infra kost 0,5 mln incidenteel.

• Momenteel loopt een evaluatieonderzoek naar de samenwerking tussen de gemeente Eindhoven en de Stichting Uitvoering Opdrachten Gemeente (SUOG). Om in 2025 een besluit te kunnen nemen over de continuïteit van SUOG, is nu al zeker dat voor 2026 financiële middelen nodig zijn. Vooralsnog zetten we hier 2,5 mln incidenteel voor apart.